Cát căn là gì? Bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc cát căn

Cát căn (hay còn gọi là củ sắn dây) là vị thuốc Nam quý, có vị ngọt, tính mát. Vị thuốc cát căn này thường được dùng để giải ngộ độc rượu, huyết áp cao, cảm nắng, nóng sốt kéo dài, đau nhức vùng lưng và chứng ngộ độc thức ăn. Tuy nhiên dược liệu có tính mát nên kiêng dùng cho những người nóng sốt mà sợ lạnh, thương thực hạ hư và âm hư hỏa vượng.

1. Cát căn là gì?

• Cát căn còn có tên gọi khác: Củ sắn dây, Bạch cát, Cam cát căn, Phấn cát.
• Cát căn tên khoa học: Pueraria thomsonii Benth
• Tên dược: Radix Puerariae
• Họ: Đậu/Cánh bướm (có danh pháp khoa học: Fabaceae)

Hình ảnh cây cát căn

2. Mô tả dược liệu cát căn

2.1. Đặc điểm thực vật

Cát căn vị thuốc nam quý, cây dạng dây leo. Rễ phát triển thành củ, to, chắc và có nhiều tinh bột. Thân và cành hơi có lông, lá mọc so le dạng kép, gồm 03 lá chét, phiến lá hình trứng, mép lá nguyên, dài 7 - 15cm và rộng 5 – 12cm. Lá chét ở giữa lớn hơn so với 2 lá còn lại, cuống dài 1,4 – 1,6cm, lá kèm hình mác nhọn.

Hoa mọc thành chùm dài khoảng 14 – 30cm, màu xanh lơ hoặc xanh tím, có mùi thơm. Quả dạng đậu, có chiều dài khoảng 8cm, giữa các hạt vỏ thường thắt lại, vỏ quả được bao phủ lông màu vàng nâu. Cây ra hoa vào tháng 9 – 10 hàm ng năm, sai quả vào tháng 11 – 12.

2.2. Bộ phận dùng

Rễ củ được dùng để làm thuốc. Ngoài ra hoa của cây cũng được dùng làm thuốc, còn được gọi là cát hoa.

2.3. Phân bố

Cây mọc hoang hoặc được trồng tại rất nhiều địa phương ở nước ta.

2.4. Thu hái – sơ chế

Thu hái rễ củ vào tháng 11 hàng năm. Sau đó chọn những củ có màu trắng đục, khi cắt ra màu vàng. Sau khi thu hái về có thể bào chế dược liệu theo các cách sau:

• Khúc củ: Rửa sạch, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài, cắt thành từng đoạn ngắn 13cm. Xếp vào vại, cho nước muối đặc vào ngâm trong nửa ngày. Sau đó tiếp tục pha nước muối ngâm dược liệu trong 07 ngày rồi vớt ra, đem ngâm dưới sông trong khoảng 3 – 4 giờ rồi phơi trong 2 – 3 ngày. Bỏ dược liệu vào hòm và xông với lưu hoàng trong 02 ngày đêm cho củ mềm và trong, mất đi màu vàng chỉ còn lại màu trắng bột. Đem dược liệu phơi khô và bảo quản dùng dần.
• Miếng vuông: Gọt bỏ vỏ ngoài, cắt thành khối có cạnh từ 1,5 – 3cm, sau đó xông cùng với lưu hoàng và đem sấy khô là dùng được.
• Khoanh củ: Bóc bỏ vỏ ngoài, cắt thành khúc dài 8 – 15cm, xông với lưu hoàng 03 lần. Sau đó đem phơi dược liệu vào ban ngày, tối đến sấy lưu hoàng cho đến khi khô hoàn toàn.
• Chế bột sắn dây: Cạo bỏ vỏ, giã cả củ, lọc lấy nước, thêm nước lạnh vào rồi dùng khăn mỏng lọc tạp chất và bụi bặm, đất cát. Thực hiện lọc trong vòng 01 tháng cho đến khi khuấy nước không còn đục nữa là được. Sau đó đổ bột ra miếng vải phơi khô thành bột và bảo quản dùng dần.

2.5. Bảo quản

Dễ ẩm mốc, mối mọt nên cần đậy kín và bảo quản ở những nơi khô ráo, thoáng mát.

2.6. Thành phần hóa học

Cát căn chứa Puerarin – Xyloside, Arachidic acid, Daidzin, Puerarin, Daidzein, 7-Diglucoside, b-Sitosterol, 4-Methoxypuerarin, Genistein, Formononetin,…

2.7. Cách dùng – liều lượng

Dược liệu được dùng ở dạng ép lấy nước và sắc là chủ yếu. Mỗi ngày dùng khoảng 4 – 40g.

3. Vị thuốc cát căn

Cát căn có vị ngọt, cay, không độc, tính bình

Tính vị

• Có vị ngọt, cay, không độc, tính bình. Nước cốt rễ dùng sống có tính rất hàn.
• Cát hoa có vị ngọt, tính bình, không độc.

Quy kinh

Quy vào kinh Bàng quang, Vị, Phế và Tỳ.

4. Cát căn có tác dụng gì

4.1. Theo Đông Y cát căn có công dụng

• Tác dụng: Tán nhiệt, thấu chẩn, tuyên độc, giải biểu, sinh tân dịch, giải co giật, chỉ tả, chỉ khát, thoái nhiệt, giải độc rượu, giải cơ và thăng đề Vị khí.
• Chủ trị: Sỏi thời kỳ đầu, tiêu chảy, chứng biểu nhiệt, đau trước trán, gáy đau vai cứng, tà ở kinh dương minh, lưng sau cứng,…

4.2. Theo nghiên cứu dược lý hiện đại cắt căn có công dụng

• Thực nghiệm trên súc vật cho thấy nước sắc dược liệu có tác dụng giải nhiệt mạnh.
• Thực nghiệm ở chuột Daidzein trong thuốc có thể làm giãn cơ ruột. Cơ chế hoạt động tương tự như Spasmaverine.
• Cát căn làm tăng lưu lượng máu trong động mạch vành, não của người bị xơ vữa động mạch.
• Nước sắc dược liệu có thể ngăn chặn các tiến triển của bệnh huyết áp cao (58%) và kiểm soát các triệu chứng của bệnh (33%).
• Dùng phối hợp nước sắc dược liệu kèm theo vitamin B cũng có thể hỗ trợ trong việc điều trị điếc đột ngột.
• Tác dụng giãn co thắt cơ, thu liễm, tiêu viêm. 

5. Các bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc cát căn

Bài thuốc từ Cát căn

1. Bài thuốc chữa chứng cổ cứng, không có mồ hôi, sợ gió, miệng khát

• Chuẩn bị: Cát căn, ma hoàng 9g, sinh khương (cắt lát) 9g, thược dược 6g, quế chi (bỏ vỏ) 6g, cam thảo 6g và đại táo 12 quả.
• Thực hiện: Sắc cùng với 1 lít nước đến khi còn lại 0.3 lít, chắt lấy nước chia thành 03 lần uống.

2. Bài thuốc chữa viêm ruột, lỵ kèm sốt và viêm dạ dày

Chuẩn bị: Cát căn, hoàng cầm, cam thảo và hoàng liên các vị bằng lượng nhau.

• Thực hiện: Chế thành cao, làm thành viên nặng 0,623g. Mỗi lần dùng 3 – 4 viên, mỗi ngày dùng 3 lần.

3. Bài thuốc sởi mọc không đều ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Ngưu bàng tử 10g, thăng ma 10g, cam thảo 10g, cát căn 5 – 10g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống, mỗi ngày dùng 1 thang thuốc cho đến khi khỏi.

4. Bài thuốc giúp chữa hạ sốt, giảm đau

• Chuẩn bị: Bạch chỉ, cát căn và địa liền.
• Thực hiện: Chế thành viên (mỗi viên gồm 0,1g bạch chỉ, 0,03g địa liền và 0,12g cát căn). Mỗi lần dùng 2 - 3 viên, ngày dùng 2 – 3 lần.

5. Bài thuốc điều trị chứng tổn thương gân ra máu

• Chuẩn bị: Cát căn tươi.
• Thực hiện: Cát căn giã lấy nước uống còn bã dùng đắp ở những nơi đau nhức.

6. Bài thuốc trị say rượu không tỉnh

• Chuẩn bị: Cát căn sống.
• Thực hiện: Sắc uống 02 thang, khi nào tiểu ra là khỏi.

7. Bài thuốc điều trị đau nhức thắt lưng

• Chuẩn bị: Cát căn sống.
• Thực hiện: Nhai sống, nuốt nước đến khi khỏi.

8. Bài thuốc chữa ngộ độc sinh bồn chồn, nôn mửa, bứt rứt và phát cuồng

• Chuẩn bị: Cát căn.
• Thực hiện: Sắc uống.

9. Bài thuốc trị thời khí kèm nhức đầu, sốt cao

• Chuẩn bị: 01 chén đậu xị và cát căn sống.
• Thực hiện: Đem cát căn rửa sạch, giã nát để lấy một chén nước cốt lớn. Sau đó thêm đậu xị vào sắc còn 06 phân, vớt bỏ bã và chia nhỏ thành nhiều lần uống. Đến khi nào ra mồ hôi là được, nếu mồ hôi chưa toát ra nên uống tiếp.
• Lưu ý: Nếu tâm nhiệt, thêm 10 hạt kha tử nhân.

10. Bài thuốc điều trị chứng máu mũi chảy không cầm được

• Chuẩn bị: Cát căn sống.
• Thực hiện: Ép lấy nước, chia thành 03 lần và dùng uống sẽ khỏi.

11. Bài thuốc trị chứng thương hàn, nóng sốt, mạch hồng, nhức đầu do các bệnh thiên hành thời khí

• Chuẩn bị: Đậu xị 01 thăng, 02 tô nước lạnh và cát căn 60g.
• Thực hiện: Đem sắc còn nửa thăng, sau đó thêm một ít gừng và dùng uống hàng ngày.

12. Bài thuốc phòng nhiệt bệnh do gió độc dễ lây lan

• Chuẩn bị: Sinh địa 01 thăng, hương kỷ ½ thăng và cát căn 02 thăng.
• Thực hiện: Tán bột mịn, ngày dùng 03 lần sau khi ăn, uống cùng với nước cơm. Nếu mắc bệnh, nên dùng 05 lần/ ngày.

13. Bài thuốc chữa chứng nôn khan kéo dài

• Chuẩn bị: Cát căn sống.
• Thực hiện: Đem các vị giã nát lấy 01 bát nước uống là khỏi.

14. Bài thuốc trị viêm ruột cấp tính, lỵ khiến người sốt và bứt rứt

• Chuẩn bị: Hoàng liên 4g, cát căn và hoàng cầm mỗi vị 12g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống.

15. Bài thuốc trị sốt mới phát khiến người nóng nảy,bực dọc và khát nước 

Chuẩn bị: Cam thảo 8g, cát căn 12g, tri mẫu 8g và sinh thạch cao 20g.

Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống.

16. Bài thuốc trị chứng gáy lưng co quắp, viêm tủy xám ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Thạch cao 8g, toàn yết 2 con, hoàng cầm 4g, hoàng liên 2.8g, cát căn 8g, ngô công 2 con, kim ngân hoa 4g, bạch thược 4g, cam thảo 2g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống hàng ngày.

17. Bài thuốc trị sốt ở phụ nữ mang thai

• Chuẩn bị: Cát căn.
• Thực hiện: Sắc lấy 02 thăng nước, chia thành 03 lần dùng là khỏi.

18. Bài thuốc trị chứng nôn mửa, sốt cao, khi ăn bị kinh giản ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: Bột cát căn 80g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy 02 chén nước cốt và trộn đều. Sau đó đem chưng cách thủy ăn.

19. Bài thuốc trị chứng cảm mạo, nhức đầu, khó ngủ, đau mắt, mạch vi hồng, lạnh ít nóng nhiều, chân tay mỏi, yếu

• Chuẩn bị: Khương hoạt, thược dược, hoàng liên, sài hồ và bạch chỉ mỗi vị 4g, cát căn 8g, thạch cao 8g, sinh khương 3 lát, đại táo 2 quả.
• Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống.

20. Bài thuốc chữa chứng cảm mạo gây sốt, đau cứng vai gáy, phiền khát

• Chuẩn bị: Thạch cao 16g, sài hồ 4g, bạch thược, khương hoạt, hoàng cầm và bạch chỉ mỗi vị 4 – 8g, cát căn 8 – 12g, đại táo 2 quả, gừng tươi 3 lát.
• Thực hiện: Đem sắc để lấy nước uống.

21. Bài thuốc trị chứng tiểu đường

• Chuẩn bị: Mạch môn 12 – 16g, cát căn 16 – 20g, ngũ vị tử 6 – 8g, sa sâm 12g, khổ qua 12g, thạch hộc 12g, đơn bì 12g, cam thảo 3g và thỏ ty tử 12g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống.

22. Bài thuốc chữa chứng tăng huyết áp khiến cho vùng cổ bị đau cứng

• Chuẩn bị: Cát căn 20g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc để lấy nước uống.

23. Bài thuốc chữa cảm nắng, đau đầu, khát nước, nóng ruột

• Chuẩn bị: Dùng cát căn 20g và đậu ván (sao) 12g.
• Thực hiện: Giã dập và sắc nước uống hàng ngày.

24. Bài thuốc chữa ngộ độc thức ăn nhẹ

• Chuẩn bị: Cát căn tươi và ngó sen tươi.
• Thực hiện: Giã nát và vắt lấy khoảng 500ml nước cốt mỗi loại, sau đó trộn đều và chia thành 3 – 5 lần uống trong ngày.

25. Bài thuốc hỗ trợ trị chứng cao huyết áp

• Chuẩn bị: Câu đằng và cát căn thái phiến, lượng nhau.
• Thực hiện: Tán vụn, phơi khô và trộn đều đem bảo quản trong lọ kín. Mỗi lần dùng khoảng 30g bọc trong túi vải hãm với nước sôi trong 30 phút và dùng uống thay trà.

6. Một số lưu ý và kiêng kỵ khi dùng dược liệu cát căn

Lưu ý và kiêng kỵ

Cần phân biệt cây cát căn (cây sắn dây) với:

• Sắn dây được dùng để ăn (Pueraria edulis): Dạng leo, lá hình mũi tên, thân không có lông và rất ít quả.
• Sắn dây Nga mi (Pueraria ometensis): Cây lá đơn, phiến lá hình trứng và mặt lá được phủ lông ngắn có màu trắng.
• Sắn dây rừng (Pueraria Montana): Dạng cây bụi, mọc quấn hoặc leo. Lá hình kép lông chim, mặt lá được bao phủ lông nhỏ có màu hung. Hoa mọc thành chùm ở nách lá, không cuống và có màu tím.

Không dùng cát căn cho các trường hợp âm hư hỏa vượng và thương thực hạ hư. Đồng thời, cẩn thận trọng khi dùng cho người sốt nóng mà sợ lạnh.

7. Mua thuốc chính hãng từ cây cát căn tại Newway Mart 

Newway Mart tự hào là nơi cung cấp các sản phẩm từ cây cát căn chính hãng, vận chuyển trên toàn quốc để các bạn an tâm khi lựa chọn sản phẩm tại Newway Mart. Để mua hàng Online bạn hãy đặt tại www.newwaymart.vn hoặc ghé trực tiếp qua  địa chỉ:

Địa chỉ: Tòa nhà Newway, Số 31/76 An Dương, Tây Hồ, Hà Nội

Email: info@newwaymart.vn

SĐT: 0243 719 6575

Cát căn (bột sắn dây) là vị thuốc nam quen thuộc, được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Nếu có ý định dùng bài thuốc trong khoảng thời gian dài, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để kiểm soát rủi ro và một số tác dụng không mong muốn.