Tác dụng của vị thuốc sài hồ & Các bài thuốc chữa bệnh

Cây sài hồ là loại thuốc quen thuộc trong y học, có vị đắng, tính hơi hàn; đi vào kinh can, đởm, tâm bào và tam tiêu. Vậy, sài hồ có tác dụng gì? Vị thuốc sài hồ có tác dụng thoái nhiệt, phát biểu, hòa lý, giải uất, điều kinh, thăng dương, sơ can chỉ thống. Bài viết dưới đây của chúng tôi sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn sài hồ dược liệu.

Tổng quan về cây sài hồ

Cây sài hồ là cây gì?

Cây sài hồ có tên gọi khác là diệp sài hồ, trúc diệp sài hồ hay bắc sài hồ. Vị thuốc sài hồ được làm từ là rễ của cây. Tại Việt Nam, có vị thuốc sài hồ nam là rễ cây lức (tiếng Anh là Pluchea pteropoda Hemsl) hoặc cành và rễ cây cúc tần (tiếng Anh là Pluchea indica Less).

Hình ảnh cây sài hồ

Đặc điểm của cây

Cây sài hồ mọc thành bụi, cao khoảng từ 0.5 – 3m, phân nhánh ở phần gốc, sau đó mọc tỏa ra xung quanh. Phần thân cây non có màu xanh, được phủ ít lông mịn, khi già, thân cây có bề mặt nhẵn, có màu hơi tía hoặc màu xanh nâu.

Phiến lá cây sài hồ có hình thìa, mọc so le, dày, mép lá có các răng cưa, mặt dưới của lá nhạt màu, mặt lá trên láng bóng. Lá cây sài hồ có mùi thơm hắc. Hoa sài hồ mọc thành từng cụm ở đầu cành. Quả của cây sài hồ chia thành 10 cạnh, có mào lông không rụng.

Bộ phận của cây sử dụng làm thuốc là phần rễ và lá. Theo kinh nghiệm dân gian, người xưa sử dụng dược liệu quanh năm, sau khi được thu hái có thể chế biến như sau:

• Cắt bỏ phần rễ con, rửa sạch để loại bỏ tạp chất và bụi bẩn.
• Phơi hoặc sấy khô để sử dụng.
• Người sử dụng thường bảo quản trong túi nilon, đặt ở nơi thoáng mát, khô ráo và tránh ánh nắng mặt trời.

Sài hồ có vị đắng và tính mát. Quy vào kinh Can, Đởm,  Tam tiêu, Tâm bào.

Thành phần hóa học

Trong cây sài hồ có chứa những hợp chất thuộc nhiều nhóm thành phần như: Saikosaponin, tinh dầu, flavonoid…

Theo một số nghiên cứu, hàm lượng các chất cao hay thấp tùy thuộc vào kích thước rễ:

• Hàm lượng saponin trong rễ ở mức 1.69%, trong thân và lá là 0.29%.
• Hàm lượng tinh dầu trong rễ ở mức 0.16% và trong thân là 0.05%.
• Trong lá và thân có chứa thành phần rutin

Ngoài ra, trong rễ cây sài hồ còn chứa polysaccharide có hoạt tính sinh học là những bupleuran 2II b và 2II c.

Phân loại cây sài hồ

Phân loại cây sài hồ

Sài hồ gồm 2 loại là sài hồ bắc và sài hồ nam

Cây sài hồ bắc hay còn gọi là bắc sài hồ, trúc diệp sài hồ, sà diệp sài hồ. Tên khoa học của loại cây này là Bupleurum sinense DC. Thuộc họ hoa tán Apiaceae (hay Umbelliferae). Vị thuốc sài hồ (hay Radix Bupleuri) là rễ cây phơi hay sấy khô của sài hồ Bupleurum sinense DC. cùng một số cây khác cùng chi cùng họ.

Tại Việt Nam, không rõ nguyên nhân từ đâu, người ta sử dụng rễ phơi khô của cây gần giống cây cúc tần, tên khoa học là Pluchea pteropoda – Hemsl, thuộc họ Cúc Asteraceae (hay Compositae) làm vị sài hồ. Cây sài hồ ở Việt Nam còn có tên gọi là sài hồ nam, cây lức.

Sài hồ bắc và sài hồ nam là hai loại hoàn toàn khác nhau và không thuộc cùng họ với nhau. Sau đây, chúng ta cùng đi tìm hiểu về hai loại cây này và những công dụng của chúng.

Cây sài hồ bắc

Sài hồ bắc là một loại cây sống lâu năm, cao từ 45-70 cm, rễ nhỏ, hình trụ, có thể phân nhánh hoặc không phân nhánh. Thân cây mọc thẳng, phân cành hình chữ chi. Lá mọc cách, mép nguyên, có hình mác, dài từ 3-6 cm, rộng từ 6-13 mm, đầu lá nhọn, có từ 7-9 đường gân song song. Lá ở phía dưới có cuống ngắn và lá phía trên không có cuống.

Cụm hoa có hình tán kép, mọc ở kẽ lá hoặc đầu cành cây. Trục cụm hoa chung, hình dáng nhỏ và dài, có 4-10 cụm hoa không dài bằng nhau, mỗi cụm s có nhiều hoa nhỏ. Hoa cây sài hồ bắc màu vàng, nhỏ.

Quả của cây hình bầu dục, dài khoảng 5mm, góc quả rất rõ và ống tinh dầu nằm ở mặt tiếp giáp.

Phân bố, thu hái và cách chế biến

Cây phân bố ở vùng Nội Mông, Hà Bắc, Sơn Tây và Tứ Xuyên thuộc Trung Quốc. Hiện chưa thấy sài hồ bắc mọc ở Việt Nam.

Cây sẽ được thu hoạch vào mùa thu hoặc mùa xuân. Đào lấy rễ cây về rửa sạch đất cát, sau đó phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Trong sài hồ bắc có khoảng 0,50% chất saponin, là một chất gọi là bupleurum ola, có công thức hóa học là C37H64O2; phytosterola C30H48O2 và chứa một ít tinh dầu.

Trong thân lá chứa rutin C20H30O16.

Cây sài hồ nam

Cây sài hồ nam

Cây sài hồ nam là loại cỏ sống lâu năm, thân cây mẫm chắc, cao khoảng từ 30-40 cm, có thể cao tới 70 cm, có nhiều cành ở phía trên.

Lá cây mọc cách, có hình thìa, phía cuống hẹp lại, mép lá có răng cưa, lá dày, khi vò có mùi thơm, mặt trên xanh hơn so với mặt dưới. Lá dài khoảng từ 3-5 cm, rộng từ 1,5-2,5 cm. Lá rất ít hoặc là gần như không có lông. Gân lá có hình lông chim, nổi rõ ở mặt dưới.

Cụm hoa có hình đầu, màu đỏ nhạt, gần như không có cuống, hợp thành 2-4 ngù. Khi nó là nụ hoa có đầu hình trứng, khi hoa nở thì có hình chuông hơi thắt ở giữa. Cụm hoa gồm hai loại hoa: hoa cái xếp rất nhiều (từ 3-4 vòng ở ngoài), hoa lưỡng tính ở trong (từ 4-6 hoa). Hoa cái có màu trắng ngà và hoa lưỡng tính có màu tím nhạt.

Quả bé có 10 cạnh, màu nâu nhạt và có mào lông. Mặt ngoài vỏ quả có sọc lồi dọc và có lông ngắn.

Phân bố, thu hái và cách chế biến

Cây sài hồ nam mọc hoang ở miền nước mặn, như: Quảng Ninh, Nam Định, Hà Nam và Ninh Bình (vùng chợ Cồn đi Hải Triều). Cây ưa ánh sáng, thường mọc thành từng khóm riêng lẻ, thích nghi tốt với những vùng nước lợ, đồng thời có thể phát triển mạnh ở vùng nước ngọt hoặc vùng nhiễm mặn, đôi khi tạo thành quần thể sống tương đối điển hình.

Nhân dân Việt Nam sử dụng rễ và lá của cây sài hồ nam (tiếng Anh là Radix et Folium Plucheae pteropodae) để làm vị thuốc sài hồ. Đào rễ cây rửa sạch, cắt bỏ rễ con, sấy hoặc phơi khô. Có thể ngâm tẩm rượu hoặc mật ong sao thơm.

Thành phần hóa học

Phần trên mặt đất của sài hồ nam phơi khô có chứa các hợp chất triterpenoid và các sesquiterpen mà thành phần chính là longifolene (61,0%) và alloaromadendrene oxit (10,1%).

Rễ chứa tinh dầu.

Công dụng của sài hồ nam

Nhân dân ta sử dụng cây sài hồ nam thay cho cây sài hồ bắc.

Tác dụng của cây sài hồ

Tác dụng trong y học

Sài hồ có tác dụng gì là câu hỏi của nhiều người. Dưới đây chúng tôi đưa ra những tác dụng hữu ích của loại cây này như sau:

Trong Y học hiện đại

Y học hiện đại đã nghiên cứu và thực nghiệm lâm sàng ở cây sài hồ và cho tác dụng:

Tác dụng làm giảm đau và hạ sốt

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, rễ Sài hồ có tác dụng hạ sốt. Kết quả nghiên cứu này đã được thực nghiệm trên thỏ. Cho thỏ đã được gây sốt uống nước cây Sài hồ (5g/1kg) và thân nhiệt thỏ giảm xuống ở mức bình thường chỉ sau 1,5 giờ.

Ngoài ra, trong dược liệu còn chứa hoạt chất Saponin, đây là thành phần có tác dụng làm giảm đau hiệu quả.

Giúp an thần, hỗ trợ giảm tình trạng căng thẳng

Nghiên cứu khoa học xác nhận tác dụng an thần của dược liệu, trong đó hoạt chất saikosaponin và saikogenin A với tác dụng an thần rõ rệt nhất. Nghiên cứu này được thử nghiệm thành công trên chuột.

Chống viêm, kháng khuẩn

Trong cây sài hồ có saikosaponin – hoạt chất chống viêm, kháng khuẩn hiệu quả. Nghiên cứu khoa học cũng chứng minh tác dụng hiệu quả của hoạt chất này.

Điều hòa và tăng cường hệ miễn dịch

Nghiên cứu trên chuột đã chứng minh cao chiết cùng với nước nóng từ rễ Sài hồ bắc làm tăng đáp ứng kháng thể, ức chế biến đổi của tế bào lympho gây ra bởi chất tạo phân bào. Từ đó, giúp điều hòa, tăng cường miễn dịch.

Bảo vệ gan và tăng cường chức năng gan

Sài hồ được nghiên cứu có tác dụng cải thiện chức năng gan, bảo vệ gan và phục hồi những tổn thương gan.

Thử nghiệm ở chuột đã chỉ ra rằng, cao methanol trong dược liệu giúp tăng sự phục hồi tổn thương gan cấp tính. Các saikosaponin giúp cải thiện chức năng gan, đồng thời dự phòng tổn thương của gan và tăng tổng hợp protein ở gan.

Những lưu ý khi sử dụng vị thuốc sài hồ

Lưu ý

Về vị thuốc sài hồ, những bài thuốc chữa cảm mạo, sốt rét, giải cảm… ở trên chỉ mang tính chất tham khảo. Bệnh nhân không nên tự ý mua hoặc hái về sử dụng. Bởi dù biết đúng cây thuốc, vị thuốc rồi nhưng để thuốc phát huy hiệu lực thực tế, ta cũng cần phải biết thu hái đúng mùa, đúng lúc cây chứa nhiều hoạt chất nhất; phải biết sử dụng đúng bộ phận để làm thuốc; chế biến phải đúng phép. Ngay cả việc dùng thuốc khô hay thuốc tươi nhiều khi cũng sẽ mang lại kết quả khác nhau, bởi trong quá trình phơi sấy thì một số chất có thể bị phá hủy.

Trước và trong quá trình sử dụng Sài hồ dược liệu Bắc, người bệnh cần lưu ý đến một số vấn đề để phòng tránh các trường hợp rủi ro có thể xảy ra như:

• Các đối tượng bị dị ứng hoặc quá mẫn cảm với một số thành phần trong Sài hồ Bắc tuyệt đối không sử dụng những bài thuốc từ dược liệu này;
• Không sử dụng dược liệu Sài hồ Bắc cho người mắc bệnh sỏi mật, huyết áp cao có kèm biểu hiện như chóng mặt, đau đầu,…;
• Phụ nữ mang thai và người xơ giãn tĩnh mạch thực quản cần phải thận trọng khi sử dụng dược liệu Sài hồ Bắc;
• Các đối tượng bị lao phổi kèm can khí uất thì giảm liều lượng sử dụng còn khoảng 4 – 6g/ ngày;
• Người bệnh không nên lạm dụng dược liệu Sài hồ Bắc. Việc lạm dụng có thể gây ra những tác dụng phụ gây bất lợi cho sức khỏe, thậm chí có thể gây xuất huyết;
• Sài hồ Bắc thường được kết hợp cùng Bạch thược để làm tăng công dụng thư can trấn thống và làm dịu kích thích của Sài hồ đối với cơ thể.

Trên đây là những thông tin bạn cần biết về Sài hồ Bắc và một số bài thuốc chữa bệnh từ thảo dược này. Để việc sử dụng thuốc không gặp bất kỳ triệu chứng bất thường nào, người bệnh nên tham khảo ý kiến từ bác sĩ, lương y hoặc nhân viên có chuyên môn trước khi sử dụng chúng. Để có thể sử dụng các vị thuốc nam, đặc biệt là sử dụng sài hồ nam hiệu quả và an toàn, bạn nên tới cơ sở khám chữa bệnh y học cổ truyền để thăm khám và bốc thuốc. Tuy nhiên, phải lưu ý rằng, cần tới những cơ sở uy tín, được cấp giấy phép hoạt động, thầy thuốc có chứng chỉ hành nghề và bằng cấp đầy đủ.

Bài viết vừa rồi đã cung cấp đến bạn đọc những thông tin hữu ích về tác dụng của cây sài hồ. Bạn có thể lựa chọn được những sản phẩm từ cây sài hồ chính hãng, đảm bảo chất lượng tại Newway Mart. Chúng tôi chuyên cung cấp và vận chuyển trên toàn quốc, giao hàng tận nơi giúp khách hàng có thể an tâm khi lựa chọn sản phẩm của chúng tôi. Để mua được sản phẩm từ cây sài hồ chính hãng bạn có thể đặt hàng Online qua website www.newwaymart.vn hoặc có thể ghé trực tiếp qua địa chỉ:

Địa chỉ: Tòa nhà Newway, Số 31/76 An Dương, Tây Hồ, Hà Nội

Email: info@newwaymart.vn